ABD’de kapanan hükümet büyük bir krize dönüştü: İşten atılan da var, ücretsiz izne çıkarılan da, maaşsız çalışan da

Hükümet kapanmaları, ABD siyasetinde harcama anlaşmazlıkları nedeniyle federal kurumların faaliyetlerini durdurmak zorunda kaldığı kronik bir kriz haline geldi. Son kapanma 1 Ekim gece yarısı, Kongre geçici bir fon yasası çıkaramayınca başladı. Bu, ülkenin neredeyse yedi yıldır yaşadığı ilk hükümet kapanması oldu. 5 Kasım itibarıyla 36. gününe giren bu kapanma, ABD tarihinin en uzunu.

Bloomberg’in haberine göre Demokratlar, geçici bütçeye Uygun Fiyatlı Sağlık Yasası (Obamacare) prim sübvansiyonlarının uzatılmasını ve Medicaid fon kesintilerinin geri alınmasını içeren maddeler eklenmesini istiyor. Cumhuriyetçiler ise bu koşulları reddediyor. Demokratlar ayrıca Trump’ın Kongre tarafından onaylanan fonları harcamayı reddetme yetkisine sınırlama getirilmesini talep ediyor.

Kapanma başladığından beri Beyaz Saray yaklaşık 6 bin federal çalışanı işten çıkarmaya ve Demokrat eyaletlerdeki temiz enerji ve ulaşım programlarının finansmanını askıya almaya girişti. Bu, modern dönemde bir bütçe tıkanıklığı sırasında gerçekleşen ilk büyük çaplı federal işten çıkarma oldu. Sendikalar, bu adımların yasa dışı olduğunu savunarak dava açtı ve bir federal yargıç, Trump yönetimine işten çıkarmaları durdurma emri verdi.

Hükümet neden kapanıyor?

ABD hükümeti her yıl Kongre tarafından çıkarılan 12 ödenek yasasıyla işliyor. Yeni mali yılın 1 Ekim’de başlamasına kadar bu 12 yasanın tamamı onaylanmazsa (hala hiçbiri onaylanmış değil) hükümetin faaliyetleri, “continuing resolution” (CR) olarak bilinen kısa vadeli fon uzatmalarıyla sürdürülüyor. Eğer Kongre ve Başkan bir CR üzerinde anlaşamazsa, fonlama boşluğu oluşuyor ve federal kurumlar kapanmak zorunda kalıyor.

Geçtiğimiz mali yılda Kongre üç geçici bütçe uzatması kabul etmişti, sonuncusu martta yürürlüğe girdi. Ancak eylül sonunda yeni yıl için benzer bir uzatma yasası çıkmayınca kapanma başladı.

Bu kaçıncı kapanma?

1981’den bu yana 15 kez hükümet kapanması yaşandı. 1981 öncesinde kurumlar genellikle normal şekilde çalışır ve harcamalar, anlaşma sağlandıktan sonra geriye dönük olarak ödenirdi.

ABD tarihindeki ikinci en uzun kapanma, Trump’ın Meksika sınırına duvar için 5,7 milyar dolar ek bütçe istemesi üzerine 2018 sonu – 2019 başında 35 gün sürmüştü.

Kapanmalar, ABD’nin borç tavanına çarpması ve temerrüde düşmesiyle yaşanabilecek bir mali felaketten farklı. ABD şimdiye dek borcunu ödeyememe durumuna düşmedi ancak 2023’te buna çok yaklaşmıştı.

Hükümet kapanması ne anlama geliyor?

Birçok federal hizmetin askıya alınması ve çalışanların maaşsız izne gönderilmesi demek. “Zorunlu” kabul edilen kamu hizmetleri devam ederken, bu çalışanlar genellikle kapanma bitene kadar maaşsız çalışır. 2019’da Kongre, ücretsiz izne gönderilen çalışanlara geriye dönük maaş ödenmesini zorunlu kılan bir yasa çıkarmıştı.

650 bini ücretsiz izinde, 600 bini maaş almadan çalışıyor

Şu anda yaklaşık 650 bin federal çalışan ücretsiz izinde, 600 bin kişi ise maaş almadan çalışıyor. Beyaz Saray Bütçe Ofisi, hükümet yeniden açıldığında bile Kongre yeni bir hüküm çıkarmazsa izne gönderilenlerin maaşlarını ödemek zorunda olmadıklarını öne süren yeni bir yasal görüş bildirdi.

15 Ekim’de Bütçe Ofisi Direktörü Russell Vought, kapanma sürecinde 10 bin’in üzerinde federal çalışanın işten çıkarılabileceğini söylemişti.

Kimler “zorunlu” çalışan sayılıyor?

Her bakanlık ve bağlı kurum, kimin çalışmaya devam edeceğine kendisi karar veriyor. Teorik olarak, kapanma sırasında çalışması yasak olduğu halde işe gelen bir çalışan, “Anti-deficiency Act” adlı yasa uyarınca para cezası veya hapisle karşılaşabilir.

Hangi hizmetler duruyor?

Geçmişte en görünür etkiler ulusal parkların ve Smithsonian müzelerinin kapanması, pasaport ve vize başvurularında gecikmeler olmuştu. Finansal piyasa denetimleri ve işyerlerinde medeni hak ihlali soruşturmaları dururdu. Çalışma ve Ticaret Bakanlığı’nın ekonomik raporları da genellikle ertelenirdi.

Bloomberg News’in mevcut kapanmaya ilişkin kurum planlarını incelediği rapora göre, Ulusal Park Servisi park alanlarını ziyaretçilere açık tutacak ancak birçok personel ücretsiz izinde. Temel hizmetler, park giriş ücretlerinden elde edilen gelirle sürdürülüyor.

Yine de aksaklıklar büyük: İşgücü İstatistikleri Bürosu neredeyse tüm faaliyetlerini durdurdu, bu da Fed ve yatırımcıları resmi veri ölçütlerinden mahrum bıraktı. Medicare ve Medicaid Hizmetleri Merkezi dava işlemlerini durdurdu, Gıda ve İlaç Dairesi yeni ilaç başvurularını kabul etmiyor. Nüfus Sayım Bürosu ve Ekonomik Analiz Bürosu da tüm veri toplama faaliyetlerini durdurdu.

Hangi kurumlar etkilenmiyor?

Askeri operasyonlar, hava trafik kontrolü, gaziler için tıbbi hizmetler ve federal ceza soruşturmaları gibi temel faaliyetler devam ediyor. ABD askerleri görevlerini sürdürüyor; Trump, Savunma Bakanlığı’na 8 milyar dolarlık “araştırma-geliştirme” fonunu maaş ödemeleri için yeniden tahsis etme talimatı verdi. Ancak bu adım yasal tartışmalara yol açtı ve kaynakların gelecek maaşları karşılamaya yetmeyeceği belirtiliyor.

Hava trafik kontrolörleri ise maaşsız çalışıyor. Kapanmalar genellikle kontrolörlerin devamsızlığının artmasına neden oluyor; bu da uçuş gecikmelerine ve iptallere yol açıyor. 2019’daki kapanmada bir aylık maaşsız çalışmanın ardından kontrolörlerin işi bırakma tehdidi kapanmanın sona ermesini hızlandırmıştı.

ABD Posta Servisi ve Fed ise kendi fon sistemlerine sahip oldukları için büyük ölçüde etkilenmiyor.

Federal sözleşmeler ne oluyor?

Elon Musk’ın SpaceX’i de dahil olmak üzere federal hükümetle çalışan özel şirketler, gelir kaybı yaşıyor. Temizlik gibi hizmet sözleşmelerinde çalışan personel genellikle ücretsiz izne çıkarılıyor ve hükümet yeniden açıldığında geriye dönük maaş almıyor.

Devlet ödemeleri devam ediyor mu?

Sosyal Güvenlik ve Medicare gibi programlar “zorunlu harcamalar” kategorisinde, yani her yıl Kongre’nin onayına gerek kalmadan devam ediyor. Ancak bu, tamamen etkilenmedikleri anlamına gelmiyor. 1996’daki kapanmada, ödemeler yapılmaya devam etse de yeni başvurular ve adres değişiklikleriyle ilgilenen personel ücretsiz izne gönderilmişti. 2018–2019 kapanmasında ise Tarım Bakanlığı, gıda yardımı ödemelerini sürdürebilmek için önceki geçici bütçedeki özel yetkilere başvurmuştu.

Trump yönetimi, 3 Kasım’da federal bir mahkemeye, kapanma süresince gıda yardımlarını kasım ayında normal miktarın yalnızca %50’si oranında ödeyeceğini bildirdi.