•
Vandaag
•
leestijd 4 minuten
•
666 keer bekeken
•
bewaren
Ik ben blij dat ik niet aan een marsmannetje hoef uit te leggen hoe de verkiezingen hier verlopen. Bijvoorbeeld dat de campagne over migratie gaat, omdat dat het grootste probleem zou zijn, omdat migranten volgens de heersende opvatting altijd alles slechter maken. En dat ik vervolgens moet verklaren dat van de vier grootste partijen – zelfs de antimigratiepartijen – er drie worden geleid door mensen met een migratieachtergrond. Zowel Wilders als Jetten hebben Indische roots. Yesilgöz is in Turkije geboren. Dat aan de andere kant het grootste slachtoffer van de kiezers Frans Timmermans is, een oer-Nederlandse oude witte man. Je moet van Mars komen om het begrijpen.
Ja ik beken, ik ben murw geslagen. Alles is anders dan gedacht. Tot voor kort had ik de vaste overtuiging dat Yesilgöz woensdagavond haar terugtreden bekend zou maken. Dat leek me onvermijdelijk. Net zoals ik tot 21 uur woensdagavond nog dacht dat GroenLinks-PvdA zou kunnen winnen. De exit poll voelde alsof ik met een knal tegen het scherm was opgelopen, de glazen deur die je niet ziet. Groggy was ik de hele avond. En eigenlijk nog steeds.
Links heeft verloren na het meest afschuwelijke ultrarechtse kabinet uit de recente geschiedenis. Niet alleen GL-PvdA maar ook de SP. Jimmy Dijk verloor zelfs in Groningen, zijn thuisbasis. Alleen de PvdD, de enige linkse partij met een zware interne strijd, blijft overeind. Ook het progressief-liberale Volt wordt gehalveerd.
Het is allemaal zo verschrikkelijk en onbegrijpelijk dat de positieve aspecten van de uitslag overschaduwd worden. Ten eerste natuurlijk dat Wilders hoogstwaarschijnlijk (bijna) nipt verslagen is en (bijna) niet meer de grootste, zelfs al is het ultrarechtse blok stabiel. Ten tweede dat het progressieve blok van D66 tot en met PvdD nu 53 zetels telt (ik reken CU en Denk niet mee). Dat waren er tot woensdag 44. Een groei van 9 zetels. Ten derde dat Nederland naar het zich laat aanzien voor het eerst een premier krijgt die openlijk gay is. In het kader van de vrijheid en gelijkheid is dat een enorme mijlpaal.
De pijn schuilt vooral in het derde woord van het links-liberale rijtje vrijheid, gelijkheid, broederschap. In het boek Een Links Verhaal schrijft Coen van de Ven dat Frans Timmermans de volgorde ervan altijd omdraaide, met solidariteit op de eerste plaats. Dat is ook precies wat verwoest is deze verkiezingen: de solidariteit. Wat Timmermans voorop stelde blijkt het zwakste van alle drie. Dat vereist een diepere analyse waar ik later nog wel eens op terug zal komen.
Je kunt ook zeggen dat de kiezers massaal gekozen hebben voor rust na de chaos. Ze kozen voor D66 omdat de VVD, hoogstwaarschijnlijk onmisbaar voor een coalitie, GL-PvdA cancelde. De kiezer ging daarom voor het redelijk alternatief. Om dezelfde reden is Bontenbal populair, een rustige jongen.
Tegelijkertijd is het gewoon waar dat Timmermans weliswaar geen fouten maakte maar ook geen moment schitterde. Als ik bladerde door de ANP-foto’s van bijvoorbeeld de debatten viel op dat hij er vaak net niet goed op stond, de verkeerde kant op keek, een serieus gezicht trok terwijl anderen lachten. In een tijd dat alles om beeldvorming draait is dat fnuikend. Timmermans bekende tijdens zijn laatste optreden bij Pauw & De Wit dat hij zich bij terugkeer in de Nederlandse politiek als een kat in een vreemd pakhuis voelde. Ik geloof dat hij het nooit heeft kunnen afschudden. Ik verwijt hem dat niet. Ik voel me vanochtend ook als zo’n kat.
Timmermans zal het niet leuk vinden maar er is een opvallende parallel met Frankrijk: daar is Mélenchon, de leider van de grootste linkse partij, tegelijkertijd ook de meest impopulaire politicus. Dat was Timmermans ook. Zelfs onder GL-PvdA kiezers was Jetten populairder en dat is niet vreemd: de D66-leider is jong, energiek en vol zelfvertrouwen. Alles wat GL-PvdA zou moeten hebben. Maar vergis je niet, dat alleen is niet voldoende, Jimmy Dijk heeft dat allemaal ook maar verloor toch.
Ik woonde in Rotterdam de Verkiezingsavond van NRC bij waar journalisten van de krant de resultaten analyseerden. Tom Jan Meeus bijvoorbeeld die meteen al waarschuwde dat een exit poll anders kan uitpakken. “In 2021 sprong Sigrid Kaag op tafel omdat de exit poll 27 zetels voorspelde. Het werden er uiteindelijk 24.” Hij constateerde dat Jetten de strijd niet voorzichtig maar enorm dapper voerde en alles in de waagschaal stelde. “Hij durfde te verliezen en dan win je vaak want de kiezer waardeert dat.” Er werd door een journalist opgemerkt dat de VVD andere kandidaten in de media naar voren schoof toen Yesilgöz het moeilijk kreeg maar dat de GroenLinks-PvdA bleef vasthouden aan alleen Timmermans. Jesse Klaver bijvoorbeeld trad amper voor het voetlicht, noch andere kandidaten.
Een andere spreker maakte de vergelijking met Frankrijk. Daar koos de kiezer een paar jaar terug massaal voor de progressief-liberale Macron om de extreemrechtse Le Pen te stoppen. Vervolgens trok Macron steeds verder naar rechts en zit nu verstrikt in een web waar hij niet meer uitkomt. De vrees is dat Le Pen bij een volgende verkiezing alsnog wint. Jetten kan door de VVD in een soortgelijke positie worden gebracht als hij toegeeft aan hun eisen om een kabinet te kunnen vormen.
Dat past bij mijn gedachte dat Wilders deze verkiezingen helemaal niet wilde winnen. Hij voerde amper campagne. Hij stuurt er bewust op aan dat er nu een wankele coalitie komt zodat de PVV volgende keer harder kan toeslaan en nog meer zetels oogsten. Het zou zo maar kunnen.
We leven in onvoorspelbare tijden. Dat kan ook positief uitpakken. Misschien komt er bij GroenLinks-PvdA via een tussenpaus iemand naar boven drijven die wel hoop biedt. Misschien heet hij zelfs zo.
Het kan allemaal en ook niet. Maar om met de Poolse arbeidsmigranten te spreken: en nog is Nederland niet verloren. Ik ga maar eens even een flink stuk wandelen.
